در سال ۱۴۰۲، ایران با ثبت صادراتی بالغ بر ۱۴۵ میلیون دلار در حوزه فناوری نانو، توانست محصولات خود را به ۵۰ کشور جهان صادر کند. این دستاورد چشمگیر، نتیجه تلاش‌های فناوران داخلی در توسعه نانومواد، تجهیزات پیشرفته، داروهای نوین و نانوکاتالیست‌های صنعتی بوده است. کشورهای عراق، هند و چین از جمله مهم‌ترین مقاصد صادراتی این محصولات به شمار می‌روند.
بر اساس گزارش‌ها، رشد صادرات نانو در سال گذشته بیش از ۱۰۰ درصد بوده که بخش قابل توجهی از آن به صادرات دوده صنعتی و مشتقات آن اختصاص دارد. چهار حوزه اصلی شامل عمران و ساختمان، نانومواد، الکترونیک و اپتیک، و مواد شیمیایی بیشترین سهم را در صادرات نانوی ایران داشته‌اند. در این میان، عراق در اغلب حوزه‌ها به جز نانومواد، نیرو و کشاورزی، مقصد ثابت صادراتی بوده است.
در حوزه تجهیزات نانو نیز ایران موفق شده بیش از یک میلیون دلار صادرات به کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون روسیه، آمریکا، انگلیس، چین، کره جنوبی و آلمان داشته باشد. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده ارتقای جایگاه ایران در زنجیره جهانی فناوری‌های پیشرفته است.
تأثیر فناوری نانو بر اقتصاد و سلامت کشور
فناوری نانو نه‌تنها در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید نقش دارد، بلکه با تولید داروهای نوین، بهبود کیفیت درمان و کاهش عوارض جانبی داروها، تأثیر مستقیمی بر سلامت عمومی و عدالت درمانی گذاشته است. در سند ملی توسعه نانو تا افق ۱۴۱۲، ارتقای کیفیت زندگی، تولید ثروت و آبادانی کشور به‌عنوان اهداف کلان این حوزه تعیین شده است.
از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲، بیش از ۷۶۰ میلیارد تومان بودجه به توسعه فناوری نانو اختصاص یافته که منجر به تولید سه نانوداروی ضدسرطان و ۴۵ نوع نانوکاتالیست نفت و پتروشیمی شده است. این دستاوردها موجب صرفه‌جویی ارزی ۸۵۴ میلیون دلاری، کاهش ۴۷۰۰ میلیارد تومان هزینه تولید انرژی و ۱۴۰۰ میلیارد تومان هزینه‌های درمانی و بیمه‌ای شده‌اند.
فروش محصولات نانو در بازار داخلی به رقم ۱۳۳ هزار میلیارد تومان رسیده و صادرات آن نیز تاکنون ۴۷۴ میلیون دلار ارزآوری داشته است.
نانوداروهای ضدسرطان؛ گامی در مسیر درمان پیشرفته
سه نانوداروی تولیدشده شامل «سینادوکسوزوم»، «پکلی‌نب» و «پادینکس» برای درمان انواع سرطان‌های سینه، تخمدان، پوست، ریه، پانکراس و معده طراحی شده‌اند. این داروها با کاهش چشمگیر عوارض جانبی، به‌ویژه عوارض قلبی، موجب صرفه‌جویی ۲۱۵۰ میلیارد ریالی در هزینه‌های درمانی شده‌اند. طی هفت سال گذشته، این داروها با فروش ۸۷۰۰ میلیارد ریالی و صادرات ۱۲ میلیون دلاری به کشورهای سوریه، ترکیه، روسیه و اکوادور، نقش مهمی در ارتقای سلامت و کاهش وابستگی دارویی ایفا کرده‌اند.
خودکفایی در تولید نانوکاتالیست‌های نفت و پتروشیمی
کاتالیست‌ها از اجزای حیاتی صنعت نفت و پتروشیمی محسوب می‌شوند. با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های وارداتی، ایران با تکیه بر فناوری نانو توانسته به تولید داخلی این محصولات راهبردی دست یابد. تا پیش از این، بخش عمده‌ای از کاتالیست‌ها از خارج تأمین می‌شد، اما اکنون ۴۵ نوع نانوکاتالیست توسط ۱۱ شرکت داخلی تولید و در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های بزرگ کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نمونه بارز این موفقیت، جایگزینی کاتالیست واحد RCD در پالایشگاه شازند اراک با محصول داخلی است که ضمن کاهش ۴۰ درصدی هزینه، موجب افزایش ۱۱۰ میلیون لیتری تولید بنزین و صرفه‌جویی ۷۵ میلیون دلاری در واردات شده است.
در حال حاضر، حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد نیاز صنعت نفت و پتروشیمی به کاتالیست‌ها از طریق تولیدات داخلی تأمین می‌شود. این خودکفایی، نه‌تنها وابستگی کشور را کاهش داده، بلکه زمینه‌ساز رشد صادرات محصولات پتروشیمی به ارزش سالانه ۱۵ میلیارد دلار شده است.
این مجموعه دستاوردها نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری نانو، می‌تواند به‌طور همزمان موجب تقویت اقتصاد ملی، ارتقای سلامت عمومی، کاهش وابستگی و افزایش تاب‌آوری کشور در برابر فشارهای خارجی شود.
