دکتر عباس سروش، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر، در نشست شورای مشورتی جایزه مصطفی(ص) بر این نکته تأکید کرد که مهاجرت نخبگان، اصلی‌ترین سد پیشرفت علم و فناوری در کشورهای اسلامی است. وی با اشاره به خروج مکرر پژوهشگران و دانش‌آموختگان توانمند به اروپا و آمریکا، هشدار داد این روند ضربه‌ای جدی به ساختار پژوهشی و نوآوری در منطقه وارد می‌کند.
عوامل مهاجرت نخبگان
مراکز علمی کشورهای اسلامی با وجود ظرفیت‌های بالای آموزشی و پژوهشی، هنوز نتوانسته‌اند شرایط رقابتی و انگیزه‌بخش لازم برای نگهداشت استعدادها را فراهم کنند:
- خلأ حمایت مالی و تجهیزاتی در پروژه‌های تحقیقاتی که پژوهشگران را به‌دنبال امکانات پیشرفته‌تر به خارج سوق می‌دهد
- محدودیت‌های اداری، فرهنگی و گاه سیاسی که آزادی عمل پژوهشگران را در انتخاب موضوع و انتشار نتایج محدود می‌کند
راهکارهای پیشنهادی برای مهار فرار مغزها
برای بازگرداندن تعادل به اکوسیستم علمی و فناوری، نیاز است هم در سطح کلان و هم در بطن دانشگاه‌ها اقداماتی جدی صورت گیرد:
- تدوین بسته‌های تشویقی شامل گرنت‌های تحقیقاتی رقابتی، بورس‌های صنعت‌محور و تسهیل صدور مجوزهای پژوهشی
- توسعه برنامه‌های تبادل علمی با بهره‌گیری از ظرفیت‌هایی مانند اراسموس پلاس، بنیادائکو، و تفاهم‌نامه‌های دوجانبه برای تقویت شبکه‌های همکاری درون‌قاره‌ای
دکتر سروش خاطرنشان کرد که مسیر همکاری بین دانشگاه‌های اسلامی نیازمند اراده سیاسی و سرمایه‌گذاری هدفمند است تا از موازی‌کاری‌ها کاسته شود و پژوهشگران بتوانند در محیطی با ثبات و منابع کافی به فعالیت‌های نوآورانه خود ادامه دهند. با اتخاذ چنین راهبردهایی، جهان اسلام شانس احیای سرمایه‌های فکری خود و حضور در باشگاه پیشتازان علم را خواهد داشت.
